Ambrogio Damiano Achilles Ratti urodził się 31 maja 1857 r. w miejscowości Desio, położonej niedaleko Mediolanu, w Lombardii, jako czwarte dziecko Francesca i Teresy Rattich. Ojciec przyszłego papieża zarządzał lokalnymi zakładami przędzalniczymi, w związku z czym rodzina Rattich kilkukrotnie zmieniała miejsce zamieszkania w latach młodości przyszłego papieża.  

 

Po ukończeniu edukacji na poziomie gimnazjalnym i zdaniu matury wstąpił w 1875 r. do seminarium duchownego w Mediolanie. Po czterech latach został przeniesiony do Rzymu, gdzie 20 grudnia 1879 r. , jako dwudziestodwulatek, otrzymał święcenia kapłańskie. W 1882 r. ukończył studia na trzech różnych kierunkach i uczelniach katolickich: teologię na Papieskim Wydziale Uniwersytetu Sapienza, prawo kanoniczne na Uniwersytecie Gregoriańskim i filozofię na Papieskiej Akademii św. Tomasza z Akwinu.

 

Powróciwszy w rodzinne strony do Mediolanu ks. Ratti objął funkcję profesora teologii dogmatycznej w tamtejszym seminarium duchownym. Jednocześnie od 1888 r. pracował w słynnej bibliotece ambrozjańskiej, założonej w XVII stuleciu przez kardynała Fryderyka Boromeusza, zawierającej bezcenne manuskrypty i starodruki. W 1907 r. Achilles Ratti został wybrany prefektem tej powszechnie szanowanej instytucji. Funkcję tę pełnił do 1912 r.

 

Pracując z wielkim poświęceniem nad dziełem ratowania archiwaliów i zbiorów bibliotecznych, a także upowszechnianiem kultury, Ratti rozwijał jednocześnie inną ze swych niebagatelnych pasji – wspinaczkę wysokogórską. Jak zauważył autor opracowania o sportowych osiągnięciach papieży Qurino Alessandro Bortolato: „ksiądz Achilles pozostawił znak niezatarty w historii alpinizmu włoskiego i światowego”. Z iście naukową dokładnością i właściwym sobie zaangażowaniem Ratti uczestniczył w kolejnych wyprawach górskich dając dowody odwagi i wytrwałości. Sam Ratti wielokrotnie podkreślał, że najważniejszymi cechami charakteryzującymi alpinistów powinny być roztropność i pokora. Wśród wielu dokonań Achilles miał na swym koncie między innymi zdobycie szczytu Punta Dufour w masywie Monte Rosa (4634 m) wschodnią ścianą w warunkach himalajskich, Monte Cervino (Matterhorn 4478 m), czy też wytyczenie nowego szlaku po włoskiej stronie Monte Bianco (Mont Blanc 4808 m). 

 

W 1912 r. papież Pius X wezwał Achillesa Rattiego do Rzymu i powierzył mu funkcję wiceprefekta Biblioteki Watykańskiej. Otrzymał również godności kanonika watykańskiego i pronotariusza apostolskiego.  Po dwóch latach pracy ks. Ratti objął stanowisko prefekta Biblioteki, w której pozostał do wiosny 1918 r.  Wtedy właśnie rozpoczęła się jego trzyletnia przygoda z Polską, gdzie został wysłany w roli wizytatora apostolskiego początkowo na tereny polskie i litewskie. W zakres jego zainteresowania włączono później także Rosję i Finlandię. Mimo, że zadania Rattiego miały charakter ściśle kościelny, wizytator apostolski szybko przekonał się, że będzie musiał działać również jako dyplomata. Przymiotami osobistymi zjednał sobie otoczenie w Polsce, a dzięki zabiegom czynionym w Stolicy Apostolskiej wkrótce udało mu się poszerzyć zakres uprawnień. Ratti uczestniczył także w pracach episkopatu polskiego, wnosząc swój wkład w reorganizację struktur Kościoła katolickiego po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Przyczynił się w końcu także do nadania godności kardynalskich biskupom: Aleksandrowi Kakowskiemu oraz Edmundowi Dalborowi, Prymasowi Polski. Dobrze oceniana praca zaowocowała mianowaniem Achillesa Rattiego pierwszym Nuncjuszem Apostolskim w odrodzonej Rzeczpospolitej, co nastąpiło w czerwcu 1919 r. W dniu 19 lipca dotychczasowy wizytator apostolski złożył listy uwierzytelniające na ręce Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego. Z kolei 28 października 1919 r. w warszawskiej katedrze św. Jana Ratti został konsekrowany na arcybiskupa, z tytularną stolicą w Lepanto.

 

Poza pełnieniem obowiązków nuncjusza Ratti zmuszony był również zaangażować się w kwestie sporu terytorialnego polsko-niemieckiego. Wiosną 1920 r. papież Benedykt XV mianował go bowiem Wysokim Komisarzem Kościelnym dla Obszarów Plebiscytowych Górnego Śląska oraz Warmii i Mazur.

 

Obciążony licznymi obowiązkami nuncjusz Achilles Ratti pozostał w Warszawie także w trudnym dla Polski momencie wojny z bolszewikami w sierpniu 1920 r., jako jeden z nielicznych przedstawicieli państw zachodnich i jedyny członek korpusu dyplomatycznego akredytowanego w Warszawie  (większość dyplomatów  ewakuowała się wcześniej do Poznania).

 

Dobre relacje nuncjusza Rattiego z Polakami (nie licząc części episkopatu) uległy pogorszeniu na skutek wydarzeń na Górnym Śląsku. Napięcie po obu stronach konfliktu, oskarżenia o stronniczość formułowane przez tak przez Niemców, jak i Polaków, naciski polityczne i zakulisowa gra hierarchów w zwaśnionych państwach, stanowiły nieodłączne elementy codzienności, z którą mierzyć się musiał Ratti. Poddany nieustannym atakom ze strony przedstawicieli polityki i prasy, został odwołany z funkcji komisarza w grudniu 1920 r. Zastąpił go ks. Giovanni Battista Ogno-Serra, funkcjonariusz nuncjatury w Wiedniu. W czerwcu następnego roku abp Achilles Ratti opuścił Polskę. Kilka miesięcy później, w październiku 1921 r., Rada Ministrów Rzeczpospolitej uchwaliła wniosek o nadanie Rattiemu Orderu Orła Białego. Naczelnik Państwa podpisał dekret w tej sprawie w listopadzie, jednak wręczenie odznaczenia nastąpiło dopiero tuż przed samym konklawe w 1922 r.

 

Po powrocie do Włoch Achilles Ratti otrzymał kapelusz kardynalski i objął w zarząd diecezję mediolańską. W lutym 1922 r. podczas konklawe, zwołanym po śmierci papieża Benedykta XV, niedawny nuncjusz apostolski w Polsce wybrany został na nowego następcę św. Piotra, przyjmując imię Piusa XI. Zawołanie, które przyjął wraz z herbem papieskim brzmiało:

 

Pax Christi in regno Christi

Pokój Chrystusowy w Królestwie Chrystusowym

 

Kilkunastoletni pontyfikat papieża Rattiego przypadł na trudne czasy, pełne napięć społecznych i politycznych. Mimo to Piusowi XI udało się unormować stosunki Stolicy Apostolskiej z kilkunastoma państwami, w tym z rządem włoskim, dzięki czemu, w wyniku zawartych traktatów laterańskich, utworzono Państwo Watykańskie (1929 r.). W gronie państw, z którymi Stolica Apostolska zawarła konkordat znalazła się również II Rzeczpospolita, co nastąpiło w lutym 1925 r. Jako głowa Kościoła Katolickiego Achilles Ratti inicjował i wspierał reformowanie życia religijnego, rozwój kultury oraz zaangażowanie laikatu, czego owocem było założenie Akcji Katolickiej. W encyklikach i dokumentach papieskich stanowczo potępiał ideologie nazizmu i komunizmu. 

 

Pius XI również zapomniał o swojej przygodzie z Polską. W kaplicy letniej rezydencji papieży w Castel Gandolfo kazał zawiesić obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, zaś na ścianach tej świątyni ufundował malowidła przedstawiające obronę Jasnej Góry oraz bitwę warszawską. Namalował je polski artysta Jan Henryk Rosen (1891-1982). Achilles Ratti zmarł 10 lutego 1939 r.